Er zijn voldoende uitdagende vraagstukken aanwezig die zorgen voor maatschappelijke onzekerheid en onrust. Hoge energieprijzen. Gebrekkige beschikbaarheid aan grondstoffen. Het stikstofbeleid. De tekorten op de arbeidsmarkt. De ontwrichtende dreiging van Rusland. Het sluimerende corona-virus.
Het gevolg hiervan? Onrust en angst. Leidend tot boosheid, woede en een schreeuw om actie, zoals stikstofminister van der Wal tot afschuw ondervond, toen een groep boze boeren voor haar woning stond.
Ons land heeft juist nu behoefte aan een leider die vertrouwen uitstraalt. Die oog heeft voor de onrust en een visie laat zien waardoor ons aller angsten en zorgen handelbaar zijn. En dat hebben we sinds corona eigenlijk niet meer gezien.
Het zijn deze momenten waarbij het kan helpen om eens terug te kijken. Naar leiders die zich in situaties bevonden waarbij het woord CRISIS in kapitalen geschreven werd. Misschien dat de ‘lessen’ van die leiders van toen ook nu voor voldoende inspiratie kunnen bieden om de leiders van vandaag te helpen.
Eén van de meest iconische crisisleiders is Winston Churchill. Een bijzonder leider, maar vooral ook een bijzonder mens. Eigenwijs, bombastisch, scherp van tong, overtuigd, maar bovenal moedig en in staat om dankzij zijn briljante speeches anderen te overtuigen. In het boek Churchill van schrijver Paul Johnson komen 5 lessen terug, die naar de mening van Johnson bepalend zijn voor het leiderschapssucces van Winston Churchill. Misschien dat zo ook vandaag nog gelden?
De 5 van Winston:
1. Mik altijd hoog. Leer een goede zin te schrijven. Leer de geschiedenis van uw land goed kennen. Lees veelzijdig belangrijke literaire werken ….
2. Er bestaat geen alternatief voor hard werken. Wissel keihard werken af met vrije tijd om te herstellen en voldoende rust ….
3. Laat nooit fouten, rampen ‒ persoonlijk of nationaal ‒ ongelukken, ziekten, impopulariteit en kritiek u er onder krijgen. Ontwikkel de waarden van moed, vastberadenheid en veerkracht ….
4. Churchill verspilde een buitengewoon klein deel van zijn tijd en emotionele energie aan de hatelijkheden van het leven: anderen beschuldigen of de schuld geven van iets, kwaadwilligheid, uit zijn op wraak, smerige streken, geruchten verspreiden, wrok koesteren, wraakacties uitvoeren. Leer te vergeven, lik je wonden en ga verder. Leer de kunst van verheven grootmoedigheid ….
5. De afwezigheid van haat liet veel ruimte over voor vreugde in Churchill’s leven. Hij hield van grappen. Hij schilderde en zong graag. Hij ontleende zijn kracht aan mensen en gaf het hen met volle maat.
Min of meer per toeval zag ik bij Op1 een interview met Louis van Gaal voorbijkomen. En het was direct duidelijk dat Louis van Gaal de status van ‘reguliere’ tafelgast overstijgt. Daar waar andere gasten tijdens de verschillende items verwisselen van plek, zat Louis ter linkerzijde van Carrie ten Napel, gedurende het hele programma. Ook was direct duidelijk in de vraagstelling dat Louis koninklijk behandeld werd. De vragen waren zachtaardig en werden voorzichtig gesteld. Het positieve effect was een coach die niet bang was om zijn menselijke kant te laten zien. Wat verder opviel? Dat waren toch wel een aantal lessen van Louis over leiderschap. Laat ik eens beknopt inzoomen op een aantal lessen van Louis.
Louis vertelt getroffen te zijn door de positiviteit van het team. “Dit heb ik nog nooit meegemaakt”. “Hoe iedereen, inclusief de staf van 60 mensen, altijd op tijd op afspraken is”. De kwaliteit? Ongekend. Niet perse als voetballer, maar als prof. Hoe de spelers zich conformeren aan de regels, aan de opgelegde discipline.
Louis vertelt graag dat hij van discipline houdt. Niet omdat daarmee blijkt dat men wil luisteren naar Louis, maar omdat het leidt tot betere resultaten (zo beweert Louis in ieder geval). Toch is het zo, dat binnen die strakke structuur, ruimte is voor de mens achter de voetballer. “Ik benader elke speler anders”. “Ik heb begrip voor de situatie van elke speler en accepteer dat ze anders zijn. Zolang ze zich willen inzetten voor het belang van het team”, aldus Louis.
Er is maar één manier om te bereiken wat je wilt als coach, weet ook Louis. Door te communiceren. Vanuit het respect van de persoon, maar met het belang van het team voorop, zo zegt Louis. “Ik praat veel met spelers, over wat ik van ze verwacht”. “Individueel als het gaat om individueel gedrag, en met de groep als het gaat om het team”.
Het is duidelijk waarvoor iedereen zich inzet. Om wereldkampioen te worden. “Of we dat worden?” “Dat weet ik niet”, zegt Van Gaal. “Maar als iedereen zich inzet om het team te laten presteren, dan kunnen we hoog komen”, stelt een overtuigde coach.
Misschien dat je in je eigen dagelijkse leiderschapsuitdagingen nog iets kunt hebben aan de lessen van Louis.
Door alle berichten en waarschuwingen is het eigenlijk helemaal geen verrassing dat Corona en allerlei andere actuele economische onzekerheden een weerslag hebben op de geestelijke weerbaarheid van werknemers. Toch blijkt deze impact hoger dan vaak gedacht. Het gerenommeerde onderzoeksbureau Gallup publiceert in haar rapport ‘State of the Global Workplace’ dat maar liefst 44% van de werknemers te kampen heeft met symptomen van stress en angst. Dus, de gedachte dat het ‘einde’ van Corona zal leiden tot een nieuw normaal, blijkt vooral gebaseerd te zijn op hoop.
Wat is er dan aan de hand? In 2020 bleek het niveau van stress, angst, zorgen en somberheid aanmerkelijk hoger dan in de jaren ervoor. In 2021 nam dit niveau niet af. Sterker nog, het werd alleen nog maar erger. Als redenen worden genoemd; sociale isolatie, gezondheidsproblemen en ook economische/financiële zorgen.
De onderzoekers van Gallup wijzen op de negatieve impact van het geestelijk welzijn voor organisaties. De geestelijke fitheid van een bedrijf is niet terug te vinden op de balans en krijgt dan ook niet de aandacht die het zou dienen te hebben. Toch heeft langdurige stress en angst een effect op een goede bedrijfsvoering. Zo zal er namelijk sprake zijn van uitval door burn-out en een hoog verloop van medewerkers, die juist op dit moment zo broodnodig zijn.
Bedrijven worden geraakt door burn-outs en een hoog verloop van medewerkers.
Hoe kun je als leidinggevende of manager omgaan met deze situatie?
1. Fitness alleen, volstaat niet.
Gelukkig besteden meer en meer bedrijven aandacht aan de lichamelijke fitheid en vitaliteit van hun medewerkers. Zo worden er fitness abonnementen aangeboden en worden tal van voorlichtingsprogramma’s ingezet om een gezonde levensstijl te promoten. Zorgen en angsten neem je echter niet weg met een fitnessprogramma maar met bijvoorbeeld een carrière-vooruitzicht. Of door (tijdelijk) financiële ondersteuning als dat nodig is. Of door aandacht te hebben en werkflexibiliteit te bieden als de privé-situatie van een werknemer daarom vraagt.
2. Meet de werknemerstevredenheid.
Zoals eerder gezegd, medewerkerstevredenheid staat niet als een cijfer op de balans of in de winst- en verliesrekening. Toch is het van essentieel belang geworden om te weten hoe het is gesteld met de fitheid, gezondheid en energie van je werknemers. Het is dan ook raadzaam om dit te gaan meten. Met inzet van ‘slimme’ enquetes en interviews.3
3. Maak werknemerstevredenheid een deel van je bedrijfscultuur.
In haar onderzoek heeft Gallup ontdekt dat bedrijven waar oprechte aandacht en betrokkenheid is voor het welzijn van haar medewerkers, een betere klanttevredenheid wordt gescoord, een hogere productiviteit wordt gemeten en zelfs minder ongelukken gebeuren. Opvallend daarbij is dat de CEO het voorbeeld dient te geven. Deze ‘voorbeeld’bedrijven schakelen overigens ook veel vaker externe hulp in van coaches.
Het zijn zware tijden voor Dick Benschop, de baas van Schiphol. De oud-geschiedenisleraar, staatssecretaris, Shell-baas, en nu dus de hoogste functionaris van ons Schiphol, staat onder vuur. Urenlange wachtrijen voor passagiers leiden tot ruzies in de vertrekhal. Het tekort aan bagage-afhandelaars lijkt nog hopelozer te worden door een dreigende staking, reisorganisaties dreigen met claims als Benschop vertelt vluchten te gaan schrappen en ook ‘hoofdgebruiker’ KLM lijkt het begrip niet meer te kunnen vinden.
En wat doet Dick Benschop? Hij trekt erop uit. Dagje uit met het gezin in Den Haag, even later een lang weekend in Portugal. Een prijs in ontvangst nemen in Washington. En als voor de zoveelste keer de gemoederen oplopen, blijkt Dick zijn visie over duurzaamheid aan te scherpen bij het World Economic Forum in Davos.
Iedereen met een beetje organisatie-ervaring zal weten dat de aanwezigheid van Dick geen verschil maakt in de lengte van de wachtrijen. De enkele koffers die Dick kan aanpakken, brengen geen oplossing. Ook de onderhandelingen met de verantwoordelijken van de ‘externe’ bagage-afhandelaars zal inmiddels opgelopen zijn tot juridische processen. En, Marjan Rintel, de nieuwe baas van KLM, zal niet verder weg zijn dan een sneltoets op de telefoon. Natuurlijk blijft de vraag hoe Dick Benschop dit proces heeft gemanaged? Wat had Dick kunnen weten? Welke oplossingen en acties zijn overwogen? En, hoe had dit allemaal gecommuniceerd kunnen worden? Echter, het stadium van goed managemant is gepasseerd. Het komt nu aan op leiderschap.
Een leider laat zich zien als de situatie dat vereist. Als er rust gebracht dient te worden. Door te herkennen dat er problemen zijn. Wat eraan gedaan wordt. Maar ook om begrip te vragen. Dat doe je niet door weg te kruipen, te kiezen voor je ‘eigen’ rust. Dus, beste Dick, nu gaat het erom. Nu kun je laten zien dat je enig leiderschap hebt ontwikkeld. Want anders zou zomaar kunnen blijken dat nu toch echt een echte leider gewenst is?
Vraagje aan Pieter Elbers; heb je een clausule bij de lieve Indiërs bedongen?
Onlangs had ik het geluk om een zeer inspirerend gesprek te hebben met een bevlogen onderneemster. Actief in het sociaal domein, maar daarom niet minder ondernemend. In het gesprek ging het over procedures, regels en de wijze waarop je voortgang en groei meet. Ze haalde een voorbeeld aan uit de tijd dat ze zelf nog voor de klas stond, HBO social work. Het betrof een voorbeeldige student. IJverig, betrokken en slim in het leggen van theoretische verbanden. Hoge cijfers waren de norm.
De praktijkstages verliepen echter wat minder soepel voor de student in kwestie. Alles leek erop dat ze zich niet op haar gemak voelde in het beoogde werkterrein van buurthuizen, jongerencentra en opvangplekken. Ze vond het eigenlijk best spannend om met ‘mensen met een randje’ te moeten werken. Dankzij het prachtige onderwijssysteem behaalde ze haar diploma niettemin met een gemiddelde 9. ‘Briljant’, zo zei mijn gesprekspartner, ‘maar spijtig voor de jongeren die haar als coach krijgen’.
Na afloop van het gesprek bedacht ik me hoe vaak ik zelf contact heb met managers die het telkens weer hebben over plannen en processen. Briljante managers overigens. Mooie opleidingen, hoge cijfers. Een goed inzicht over de systemen in het bedrijf. Die door hun ambitie voor professionaliteit en perfectie bijna lijken te vergeten waarvoor ze hun management skills inzetten. Misschien wel, bedacht ik me, omdat ze het eigenlijk ook wel een beetje spannend vinden om met mensen te werken die zo nu en dan tegenspraak leveren, eigenwijs zijn en niet altijd direct doen wat je graag zou willen.
Het zijn dit soort inzichten die het verschil nog maar eens duidelijk maken tussen leiderschap en management. De manager, met oog en aandacht op systemen en verbeterprocessen. De leider, met oog en aandacht voor de mens die in de ‘systemen’ en processen hun weg dienen te vinden. Misschien dat we daarom wel zo’n behoefte hebben aan meer leiders.
De wijze waarop Volodymyr Zelenski als een leider zijn volk toespreekt roept veel bewondering op. Bij ‘zijn’ mensen in de eerste plaats, maar vooral ook bij ‘ons’ in het vrije westen. Het zegt overigens wel iets over de mensen die Zelenski enkele jaren geleden hebben gekozen. Want hoe was het ook alweer? Een volk krijgt de leider die het verdient.
Als een toonbeeld van onverzettelijkheid en vertrouwen bezweert Zelenski dat het volk zal standhouden tegen de tirannie van de Russen. En hoewel vele Oekraïners uit angst voor dodelijke bommen wegvluchten, houdt het Oekraïense leger stand tegen de Russische overmacht. Voor een belangrijk deel te danken aan een onverzettelijk leider die hoop, vertrouwen en kracht oproept bij het volk.
Het feit dat de woorden van Zelenski ook hier doordringen, zegt wellicht ook iets over onze ‘state of mind’. Want hebben we stiekem niet ook behoefte aan een leider die ons in alle onzekerheid vertrouwen en hoop geeft. Juist nu. Volgens het laatste CBS-onderzoek daalde het consumentenvertrouwen afgelopen maand tot een dieptepunt (zelfs tot onder het niveau van na de eerste corona-uitbraak). Filosoof en voormalig denker des Vaderland, René ten Bos zei eens in één van zijn columns; als de goden wegvallen dan word je bang. En dat geldt vooral als het spannend wordt. Of, zoals mijn moeder zei; tijdens oorlogen en rampspoed stromen de kerken vol. Het Sociaal Cultureel Planbureau meldde vandaag dat we in ons land voor het eerst meer ‘niet-gelovigen’ dan ‘gelovigen’ hebben. Hoe moet dat dan als we met z’n allen een beetje bang worden en geen kerk meer hebben als plek om te schuilen. Voor de dreiging van oorlog? Voor de hoge prijzen van brandstof en energie? Voor de na-ijlende angst voor virussen? Dan hebben we dus leiders nodig, die zich gedragen als baken van vertrouwen. En niet de leider die er staat om zichzelf te verrijken of op zoek is naar applaus ter bevestiging van zijn zogenaamde grootsheid. Misschien hebben wij ook wel een beetje behoefte aan een leider met de kracht en onverzettelijkheid van Zelenski?
Ted Lasso is een succesvolle trainer van een amateur footballteam in de Verenigde Staten. Het ongelooflijke gebeurt; hij wordt gevraagd om trainer te worden van een premier league voetbalteam in Engeland. Opvallend, omdat Ted niet eens weet dat een voetbalwedstrijd bestaat uit twee helften.
Oké, ik beschrijf hier het plot van één van de meest bejubelde series op het Apple TV-kanaal.
De reden waarom Ted Lasso een perfect rolmodel is voor leiders, is zijn onophoudelijke optimisme en vriendelijkheid. Hoe anders dan de leiders die op dit moment de nieuwszenders domineren met egoïstisch gedrag ten koste van velen.
Onlangs werd Ted Lasso besproken in een toonaangevend psychologie magazine in de Verenigde Staten. Om als voorbeeld te dienen voor leiders. Ik ben zo vrij geweest om een aantal bevindingen in dit korte verhaal op te sommen.
Sceptici zouden het naïviteit noemen. Toch blijkt dat de open en vriendelijke houding van Ted Lasso de meest vijandige criticaster doet smelten. Dankzij de combinatie van zelfrelativering en humor glijdt kritiek moeiteloos van hem af.
Ted Lasso vraagt er lustig op los. Niet alleen bij mensen die ‘er verstand van hebben’, maar bij iedereen die een rol speelt in de club. Zijn oprechte nieuwsgierigheid en actiebereidheid geven hem niet alleen vertrouwen, maar dragen ook bij aan zijn ‘verbinding’ met iedereen binnen de club.
Ted blijft geloven in de goede intenties van de mensen om hem heen. Zelfs als ze hem lijken te dwarsbomen. De overtuiging dat het niet gaat om het ‘ego’ van Ted Lasso, maar het belang van de club, leidt uiteindelijk tot een club en spelers die in zichzelf geloven.
Het is grappig dat een TV serie zo actueel kan zijn en een inspiratiebron kan zijn voor leiders, ondernemers en bestuurders die te maken hebben met een flinke dosis onzekerheid in de wereld.
Ted Lasso kijk je op Apple TV+
Joop van den Ende wordt 80 jaar. En dankzij de media-invloed die Van den Ende nog altijd heeft, wordt daar uitvoerig aandacht aan besteed. Er wordt vooral stilgestaan bij hetgeen Van den Ende heeft betekend voor de cultuursector in Nederland. Natuurlijk altijd met het noemen van de miljarden die Van den Ende heeft vergaard. Overigens is het duidelijk dat macht en invloed tanende zijn als vooral met een beschouwend oog wordt gekeken naar de prestaties zich in het verleden afspeelden.
In het weekendinterview in Mezza, het weekendtijdschrijft van De Persgroep, wordt opnieuw duidelijk dat zowel het ondernemers- en privéleven van Van den Ende niet alleen maar een positieve lijn omhoog heeft gekend. Successen worden afgewisseld met mislukkingen. Toch is het aan een bijzondere ‘drive’ te danken dat Van den Ende telkens opnieuw kansen blijft zien om door te gaan. Wellicht voor een deel te danken aan de enorme bewijsdrang die hij heeft overgehouden vanwege zijn magere prestaties op school. Niet voor niets wordt er in de interviewtitel naar verwezen: “Het jongetje dat niet kon leren”.
Joop van den Ende wordt 80 jaar. En dankzij de media-invloed die Van den Ende nog altijd heeft, wordt daar uitvoerig aandacht aan besteed. Er wordt vooral stilgestaan bij hetgeen Van den Ende heeft betekend voor de cultuursector in Nederland. Natuurlijk altijd met het noemen van de miljarden die Van den Ende heeft vergaard. Overigens is het duidelijk dat macht en invloed tanende zijn als vooral met een beschouwend oog wordt gekeken naar de prestaties zich in het verleden afspeelden.
In het weekendinterview in Mezza, het weekendtijdschrijft van De Persgroep, wordt opnieuw duidelijk dat zowel het ondernemers- en privéleven van Van den Ende niet alleen maar een positieve lijn omhoog heeft gekend. Successen worden afgewisseld met mislukkingen. Toch is het aan een bijzondere ‘drive’ te danken dat Van den Ende telkens opnieuw kansen blijft zien om door te gaan. Wellicht voor een deel te danken aan de enorme bewijsdrang die hij heeft overgehouden vanwege zijn magere prestaties op school. Niet voor niets wordt er in de interview Bewijtitel naar verwezen: “Het jongetje dat niet kon leren”.
Het is knap en bewonderenswaardig dat diezelfde bewijsdrang ertoe heeft geleid dat Van den Ende, eerst zelfstandig en daarna met Endemol en Stage Entertainment, een enorm succes heeft gemaakt van zijn ambitie. Toch ook een opvallend deel in het interview over de ‘burnout’ van Van den Ende en het herstel ervan door een jarenlange therapie. Zoals Van den Ende aangeeft, was daar ineens het megasucces na de beursgang. Werd er van hem van alles verwacht en was het vooral de twijfel die de overhand kreeg. Tussen de regels door lees je de vertwijfeling. ‘Het moeten voldoen aan een rol die hem onzeker maakte’. Hij was beland in een wereld die zo ver afstond van zijn opvoeding, zijn ‘roots’, waardoor hij letterlijk ontaarde. Hij werd er een vervelende man door. Onaardig en boos ook.
Zijn redding? zoals Van den Ende zegt, dat was professor Leopold, waar hij 3,5 jaar lang in therapie ging. Een vaderfiguur, die kennelijk in staat was om Van den Ende terug te brengen naar de kern en vrede te hebben met wie hij was en respect te hebben voor de talenten en het succes dat eruit voortvloeide.
Van den Ende zegt er zelf het volgende over. “Ik ben na de therapie een aardiger mens geworden”. “Ik heb mezelf gevonden.”
De uitlatingen van Van den Ende kunnen wellicht helpen om ook andere ondernemers aan te moedigen eens goed te kijken naar zichzelf. Want in welke mate ben je een rol aan het vervullen waarin je je helemaal niet prettig voelt. Het indirecte advies van Van den Ende is daarom nog niet zo raar. Ga eens in gesprek met een coach of mentor. Want, zoals blijkt, je wordt er naast een beter ondernemer, ook een beter en gelukkiger mens van.
Terwijl Geert Wilders met zijn schaamteloze brutaliteit probeert om aandacht te krijgen, tijdens de debatten over de regeringsverklaring, is er echter één onderwerp dat meer aandacht krijgt. Ik bedoel natuurlijk de discussie en de getoonde ontsteltenis over de seksuele intimidatie bij ‘The Voice’.
Naast alle veroordelingen op voorhand, gaat het opnieuw over de wijze waarop meerderen vanuit een machtspositie impact en invloed hebben op ondergeschikten. Opnieuw, omdat de ‘me too’ kwestie is gebaseerd op eenzelfde ongelijkheid.
Binnen het leiderschapsspectrum kennen we vele stijlen. Maar laten we er voor het gemak even vanuit gaan dat er twee soorten leiderschap aan ten grondslag liggen. De ene leiderschapsstijl is gebaseerd op het machtsprincipe en de andere leiderschapsstijl is gebaseerd op het gezag principe.
Bij het machtsprincipe zal de leider macht uitoefenen om zijn doelen te bereiken. Begrippen als beloning en bestraffing zijn standaard. Een machtsleider zal ook niet aarzelen om dominant en agressief gedrag vertonen als er te weinig volgzaam gedrag wordt vertoond of als de leiderschapspositie ter discussie komt.
Bij het gezag principe wordt uitgegaan van een gelijkwaardiger verhouding. De leider zal op basis van visie en overtuiging proberen om zijn volgelingen te motiveren en te bewegen. Het gezag wordt vooral ontleend aan eigenschappen als wijsheid, deskundigheid en integriteit.
Over de jaren heen zien we meer en meer behoefte aan leiderschap dat is gebaseerd op gezag, waarbij de leider dus respect heeft voor degenen aan wie leiding wordt gegeven. En een voorbeeld is.
Terug naar The Voice. Wat zegt deze grensoverschrijdende seksuele intimidatie over het leiderschap aldaar. Het is onmogelijk om alle personen te kwalificeren. Wat wel mogelijk is? Iets te vinden van de kennelijke cultuur binnen een omgeving waar winnen en verliezen dicht bij elkaar liggen. Waar gedreven deelnemers wellicht hun grenzen oprekken om de kans op winst te vergroten. Waar deelnemende coaches hun status extra glans geven door hun invloed zichtbaar te maken. In een dergelijke cultuur is het van belang dat de leiders het toonbeeld zijn van vertrouwen, integriteit en deskundigheid. En of dat zo is….?
Als leider en ondernemer kom je ze waarschijnlijk ook wel tegen in je bedrijf; complotdenkers. Vooral vandaag de dag, met een onzekerheid creërende coronapandemie.
Volgens sociaal psychologische studies heeft het dus vooral te maken met de tijden waarin we leven. Chaos en onzekerheid is als zon en regen voor planten. Ofwel, het perfecte klimaat voor complotgedachten.
Complotdenkers zelf, die denken er iets anders over. Zij vinden vooral dat ze ‘kritisch’ denken. Echter hun kritisch vermogen richt zich veelal niet op de uitkomsten, maar op degene die de uitkomsten presenteren; de wetenschap. Daarbij wordt al snel het eigen vermogen in het verwerven van ‘data’ en kennis op meer waarde geschat dan die van wetenschappers, die objectief gezien toch echt een voorsprong hebben.
Onderzoek leert dat mensen die wat verder afstaan van wetenschap – en zelfs sociale omgevingen waar wetenschap waarde heeft – eerder in complotten geloven als de angst en onzekerheid toeneemt. Ze voelen zich al niet zo verbonden in een wereld waarbij ‘ze’ aan de zijlijn staan, en hebben minder vertrouwen in het ‘establishment’ waartoe ze niet behoren.
Eén ding dat zeker niet helpt, dat is vertellen dat de complotdenkers een beetje dom zijn. Het zet ze nog verder weg en doet ze verharden in hun standpunten. Wat wel een idee kan zijn? Begrip hebben voor hun angst en hun vragen. En vanuit die vragen proberen uit te leggen hoe een wetenschappelijk proces in elkaar zit.
Abbie Richards heeft een verhelderende ‘conspiracy chart’ gemaakt waarin ze uitlegt hoe de verschillende niveaus van complotdenken geclassificeerd kunnen worden. Heel duidelijk.
Ze heeft daarbij ook een leuk filmpje op TikTok gezet, dat je kunt bekijken door hier te klikken op de link.
